პირგასამტეხლო არის ფულადი თანხის ის ოდენობა, რომელიც შეიძლება კრედიტორმა (მხარე, რომელსაც უფლება აქვს მოითხოვოს მეორე მხარისგან გარკვეული ქმედების შესრულება) მოსთხოვოს მოვალეს (პირი, რომელსაც აკისრია ვალდებულება კრედიტორის მიმართ) ვალდებულების დარღვევისათვის (ვალდებულების შეუსრულებლობის ან არაჯეროვანი შესრულებისათვის).

პირგასამტეხლო წარმოადგენს მხარეთა წერილობითი შეთანხმების შედეგს. ამდენად, პირგასამტეხლო მხოლოდ მაშინ შეიძლება დაეკისროს მხარეს სახელშეკრულებო ურთიერთობისას, თუ იგი ხელშეკრულებითაა გათვალისწინებული. მხარეებს უფლება აქვთ, განსაზღვრონ პირგასამტეხლო ნებისმიერი ოდენობით (ნებისმიერი ფორმით, ნებისმიერ ვალუტაში), რაც კანონს არ ეწინააღმდეგება. პირგასამტეხლო არ შეიძლება ფულადი თანხის გარდა, განისაზღვროს სხვა ქონებრივი სიკეთით, მაგალითად, ოქროთი და ა.შ.

გარდა ხელშეკრულებისა, პირგასამტეხლო შესაძლებელია განისაზღვროს კანონით (მაგალითად, თუ პირი საგადასახადო კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ვადაში არ გადაიხდის გადასახადს, შეიძლება დაეკისროს ჯარიმა გადაუხდელი თანხის 0,05% ყოველი ვადაგადაციელბული დღისთვის). კანონით გათვალისწინებული პირგასამტეხლოს შემთხვევაში მხარეებს არ გააჩნიათ თავისუფლება, შეჯერდნენ მის ოდენობაზე, ფულად ერთეულზე და სხვ.

ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, პირგასამტეხლოს მოთხოვნასთან ერთად, შესაბამისი ვალდებულების შესრულების მოთხოვნის უფლება მხარეს გააჩნია მხოლოდ მაშინ, თუ პირგასამტეხლო ვადაგადაცილებას ეხება. მაგალითად, თუ გათვალისწინებულია სესხის გადახდა ყოველი თვის 20 რიცხვში და მსესხებელმა არ გადაიხადა თანხა დათქმულ დღეს. მაშინ თანხის გადახდასთან (ვალდებულების შესრულებასთან) ერთად, შეიძლება მხარეს მოეთხოვოს დაგვიანებისთვის პირგასამტეხლოს გადახდაც.

პირგასამტეხლოს არსებობა არ არის მნიშვნელოვანი ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნისთვის. თუ მხარეს მოვალის ბრალეული (კანონის ფარგლებში) ქმედებით მიადგა ზიანი, მას პირგასამტეხლოსთან ერთად, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება ყოველგვარი ალტერნატივის გარეშე გააჩნია. მთავარია, რომ ასეთ შემთხვევაში დასტურდებოდეს ზიანის ფაქტი.

იმისათვის, რომ მხარეთა თავისუფლება პირგასამტეხლოს ოდენობის გაწერისას, არ გასცდეს სამართლიან ფარგლებს, კანონი ითვალისწინებს სასამართლოს მიერ პირგასამტეხლოს შემცირების შესაძლებლობას. ასეთი შემთხვევა უპირატესად იცავს ე.წ. სუსტ კონტრაჰენტს (პირი, რომელსაც ხელშეკრულებით რაიმე ვალდებულება აკისრია). მაგალითად, პირს, რომელსაც ბანკთან მიმართებით შესაძლოა წარმოადგენდეს მსესხებელი. პირგასამტეხლოს შემცირებისას მნიშვნელოვანია, რომ სასამართლო პროცესზე ასეთი მოთხოვნა დააყენოს მხარემ. ამ შემთხვევაში მან უნდა მოინდომოს პირგასამტეხლოს შემცირება გონივრულ ოდენობამდე და დაასაბუთოს, რომ ხელშეკრულებაში გაწერილი თანხა წარმოადგენს „შეუსაბამოდ მაღალ პირგასამტეხლოს“.

ყურადსაღებია, რომ პირგასამტეხლოს შემცირება დაუშვებელია კანონისმიერი პირგასამტეხლოს არსებობისას. ასეთ შემთხვევაში, ნებისმიერი მოთხოვნა სამართლებრივი შედეგის არმქონე იქნება.

ის, თუ რას უნდა დაეყრდნოს სასამართლო პირგასამტეხლოს შემცირებისას, წარმოადგენს კონკრეტული გარემოების ინდივიდუალურ შესწავლას. აღნიშნულის მაგალითია –  ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების დარღვევის ხარისხი, სესხის ურთიერთობისას, სესხის ძირითადი თანხის ოდენობა, სარგებლის (დარიცხული პროცენტის) ოდენობა და სხვ.

ნინო ბერიძე