2019 წლის 24 ივნისს მმართველი გუნდის მიერ განცხადებული პოზიციის მიხედვით, 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნები პროპორციული სისტემით ჩატარდება. ეს ნიშნავს, რომ ინდივიდუალურად პიროვნებები (საარჩევნო სუბიექტები) აღარ იყრიან კენჭს (მაჟორიტარული სისტემის გაუქმების გათვალისწინებით) და ხმის მიცემაც ამომრჩეველს მხოლოდ პოლიტიკური გაერთიანებებისთვის შეეძლებათ. შესაბამისად, პარლამენტის წევრი გახდება ის პირი, რომელიც პოლიტიკური გაერთიანების მიერ იქნება სიაში შეყვანილი.

აღნიშნულ ინიციატივას ესაჭიროება საკანონმდებლო ცვლილება. ცვლილებაზე კი უნდა იმსჯელოს პარლამენტმა. ჯერჯერობით არ არის შემოთავაზებული ზუსტი ფორმულირება, თუ როგორ გაიწერება პროპორციული სისტემის საკითხი საქართველოს კანონმდებლობაში (გარდა საკონსტიტუციო ცვლილებისა, იგულისხმება სხვა სამართლებრივი ნორმები. მაგალითად, საქართველოს საარჩევნო კოდექსი). მითუმეტეს, როდესაც 5%-იანი ზღვარის გაუქმებაა დაანონსებული. საკანონმდებლო ცვლილებებამდე, საინტერესოა განხილულ იქნეს დღევანდელი რედაქცია, რომელიც საარჩევნო სისტემას აწესრიგებს.

საარჩევნო სამართალი ქვეყნის დამოუკიდებლობის ერთგვარი საზომია. ის არის ქვეყნის ინსტიტუტების ლეგიტიმაციის მაღალი დონის მაჩვენებელი, რომელიც პირდაპირ კავშირშია მოქალაქეთა კონსტიტუციური უფლების, საარჩევნო უფლების რეალიზებასთან. სწორედ ამ ფუნქციათა შესრულებას განაპირობებს საარჩევნო სამართალი. ის გზა კი, რომელსაც ირჩევს სახელმწიფო, უნდა იყოს კონკრეტულად ამ ქვეყნის ინტერესებზე მორგებული. 

თანამედროვე მსოფლიოში საარჩევნო სისტემის მრავალი სახე არსებობს. ეს სწორედ იმის დამსახურებაა, რომ მრავალფეროვანია ის საზოგადოებები, რომელთა ნების შეძლებისდაგვარად სამრთლიანად ასახვასაც ესა თუ ის სისტემა ემსახურება.

საარჩევნო სისტემები პირობითად ორ ძირითად ჯგუფად – მაჟორიტარულ და პროპორციულ სისტემებად – იყოფა. გარდა ამისა ფართოდ გამოიყენება შერეული საარჩევნო სისტემაც, რომელიც აერთიანებს მაჟორიტარული და პროპორციული სისტემების ნიშნებს სხვადასხვა ვარიაციებით. თითოეულ ამ სისტემას (და მათ მრავალრიცხოვან სახესხვაოებებსაც) თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები გააჩნია.

საარჩევნო სისტემების საკვანძო განმასხვავებელი ნიშნებია:

·         საარჩევნო ოლქების მასშტაბი;

·         ბიულეტენის სტრუქტურა;

·         საარჩევნო ზღურბლი (ბარიერი);

·         პარტიული სიების ტიპი;

·         ასარჩევ დეპუტატთა რაოდენობა და ა.შ.

საქართველოს კონსტიტუციის დღეს მოქმედი რედაქციით,  „პარლამენტი შედგება საყოველთაო, თავისუფალი, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით 4 წლის ვადით ერთი ან მრავალმანდატიან საარჩევნო ოლქში პროპორციული სისტემით არჩეული 150 პარლამენტის წევრისაგან“ (37.2).

თუმცა, ნიშანდობლივია, რომ აღნიშნული ნორმა 2017 წლის 13 ოქტომბრის საქართველოს კონსტიტუციური კანონის „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ თანახმად უნდა ამოქმედდეს  2024 წლის საპარლამენტო არჩვენების დროს, მანამდე კი წინამდებარე ნორმით კვლავ რჩება  შერეული საარჩევნო სისტემა.

კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციური კანონის „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ მე-2 მუხლის მე-9 პუნქტით  „საქართველოს პარლამენტის მომდევნო არჩევნებში არჩეული პარლამენტი შედგება საყოველთაო, თავისუფალი, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით 4 წლის ვადით პროპორციული სისტემით არჩეული 77 და მაჟორიტარული სისტემით არჩეული 73 პარლამენტის წევრისაგან. პროპორციული სისტემით ჩატარებული არჩევნების შედეგად პარლამენტის წევრთა მანდატები განაწილდება იმ პოლიტიკურ პარტიებზე და პოლიტიკური პარტიების საარჩევნო ბლოკებზე, რომლებიც მიიღებენ არჩევნებში მონაწილე ამომრჩეველთა ხმების 3 პროცენტს მაინც“.

საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად „პარლამენტის არჩევნებში მონაწილეობის უფლება აქვს კანონით დადგენილი წესით რეგისტრირებულ პოლიტიკურ პარტიას, რომელსაც ჰყავს მისი წარდგენით არჩეული პარლამენტის წევრი არჩევნების დანიშვნის დროისათვის ან რომლის მხარდაჭერა ორგანული კანონით დადგენილი წესით დადასტურებულია არანაკლებ 25000 ამომრჩევლის ხელმოწერით (37.5), ხოლო, „პარლამენტის წევრთა მანდატები განაწილდება იმ პოლიტიკურ პარტიებზე, რომლებმაც არჩევნებში მონაწილე ამომრჩეველთა ნამდვილი ხმების 5 პროცენტი მაინც მიიღეს. პოლიტიკური პარტიის მიერ მიღებული მანდატების რაოდენობის დასადგენად მის მიერ მიღებული ხმების რაოდენობა მრავლდება 150-ზე და იყოფა ყველა იმ პოლიტიკური პარტიის მიერ მიღებული ხმების ჯამზე, რომლებმაც არჩევნებში მონაწილე ამომრჩეველთა ნამდვილი ხმების 5 პროცენტი მაინც მიიღეს. მიღებული რიცხვის მთელი ნაწილი არის პოლიტიკური პარტიის მიერ მიღებული მანდატების რაოდენობა. თუ პოლიტიკური პარტიების მიერ მიღებული მანდატების რაოდენობათა ჯამი 150-ზე ნაკლებია, გაუნაწილებელ მანდატებს თანმიმდევრობით მიიღებენ უკეთესი შედეგის მქონე პოლიტიკური პარტიები“ (37.6).

მარიამ ლაბარტყავა